سندرم باردت بیدل (Bardet-Biedl-syndrome)

 BBS می تواند در اثر جهش در بیش از 20 ژن مختلف ایجاد شود که این ژن ها نقش مهمی در ساختارهای سلولی به نام مژک(cilia)  دارند. این مژک ها در حرکات سلولی و بسیاری از مسیرهای سیگنالینگ شیمیایی مختلف بدن نقش دارند. همچنین برای درک احساساتی مانند بینایی، شنوایی و بویایی ضروری می باشند. ژن های دخیل در این بیماری در جدول زیر ذکر شده اند:

نحوه توارث بیماری:

این سندرم معمولاً با توارث اتوزومال مغلوب به ارث می رسد و در افراد با ازدواج فامیلی بیشتر دیده می شود. اختلالات ژنتیکی مغلوب زمانی آشکار می ‌شوند که یک فرد دو آلل جهش یافته که یکی از مادر و دیگری از پدر گرفته شده است، را برای یک ژن به ارث ببرد. اگر فردی یک آلل طبیعی و یک آلل جهش یافته دریافت کند، ناقل بیماری خواهد بود و معمولاً علامتی از بیماری نشان نمی دهد. احتمال این که دو والدین ناقل بیماری، به طور همزمان ژن جهش یافته خود را منتقل کنند و در نتیجه فرزندی مبتلا داشته باشند، در هر بارداری 25 درصد است. این توارث بدون در نظر گرفتن جنسیت، مردان و زنان را با شدت و توارث یکسان تحت تأثیر قرار می دهد.

علائم بالینی اصلی:

ویژگی های اصلی این اختلال شامل: چاقی، پلی داکتیلی، ناهنجاری های کلیوی، دژنراسیون شبکیه چشم و هیپوژنیتالیسم و اختلالات فکری است. در زیر به تفصیل هر کدام توضیح داده شده اند:

چاقی:

اصطلاح چاقی تنه ای یا مرکزی، به وضعیتی گفته می شود که در آن چربی بدن به طور نامتناسب بر روی نواحی  شکم و سینه به جای بازوها و پاها توزیع می شود. در بدو تولد معمولاً وزن بدن  طبیعی است اما در سال اول زندگی در 90 درصد افراد مبتلا، افزایش وزن دیده می شود .

اختلالات چشمی:

بیماران مبتلا به BBS اختلال در چشم، به ویژه در ناحیه ی شبکیه را تجربه خواهند کرد. از بین رفتن تدریجی سلول های میله ای و مخروطی روی شبکیه به عنوان "دیستروفی" توصیف می شود. علائم مرتبط با دیستروفی معمولا بعد از 7-8 سالگی و با کاهش دید کودکان در محیط های کم نور مانند شب، بروز می کند. این "شب کوری" ممکن است به درجات مختلفی پیشرفت کند. در اکثر افراد مبتلا، بینایی در دهه اول و دوم زندگی به تدریج ضعیف تر می شود. افراد مبتلا اغلب ابتدا بینایی محیطی خود را از دست می دهند و فقط آنچه را که مستقیماً در مقابل نقطه تمرکز آنها قرار دارد می بینند. بسیاری از افراد مبتلا نیز در نهایت بینایی مرکزی خود را از دست می دهند. در کل، بیماران مبتلا دارای جهش در ژن BBS1 به نظر می رسد درگیری چشمی خفیف تری نسبت به بیماران دارای جهش در ژن‌های BBS2، BBS3 و BBS4، دارند.

رتینیت پیگمانتوزا:

اولین علامت شروع آن معمولاً شب کوری است که معمولاً در سنین 9 الی 18 سالگی دچار رتینیت پیگمانتوزا (RP) می شوند و به دنبال آن توانایی تشخیص رنگ ها از یکدیگر، از بین می رود.

ناهنجاری دست و پا:

افراد مبتلا به BBS نیز ممکن است دچار ناهنجاری های خفیف در دست و پا شوند. آنها ممکن است با یک انگشت اضافی در کنار انگشت شست، متولد شوند که به آن پلی داکتیلی گفته می شود. این یافته تقریباً در 70 درصد بیماران رخ می دهد. اختلالات دیگری همچون سینداکتیلی (به ویژه بین انگشتان دوم و سوم) و براکی داکتیلی نیز در این افراد دیده می شود.

هیپوژنیتالیسم:

یکی دیگر از ویژگی های اصلی BBS، اندازه کوچک و عملکرد ضعیف غدد جنسی مردانه است که "هیپوگنادیسم بیضه" نامیده می شود. این ممکن است به صورت کوچک بودن آلت تناسلی، عدم نزول بیضه ها به داخل کیسه بیضه (که اصطلاحاً "کریپتورکیدیسم" نامیده می شود) یا تاخیر در شروع بلوغ ظاهر شود. بیضه های نزول نکرده نگران کننده هستند زیرا با خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان بیضه همراه هستند. این مورد می توان باعث ناباروری در مردان مبتلا شود.

اختلالات کلیوی:

برخی از افراد مبتلا به BBS ممکن است دچار ناهنجاری هایی در ساختار و عملکرد کلیه ها شوند. نقایص کلیوی بسیار متغیر است اما عموماً منجر به تجمع ادرار در کلیه ها می شود که منجر به فشار نامناسب در کلیه ها می شود. اتساع حاصل از تجمع این مایع "هیدرونفروز" نامیده می شود. می توان آن را با تصویربرداری پزشکی مانند اولتراسوند، اشعه ایکس شکم، و غیره کنترل کرد. یکی از خطرات رایج که همراه با هیدرونفروز است، عفونت باکتریایی کلیه ها است. التهاب مرتبط با عفونت کلیه ها "پیلونفریت" نامیده می شود. این عوارض برای عملکرد کلیوی اغلب می تواند افراد مبتلا به BBS را مستعد به نارسایی کلیوی کند. سایر تظاهرات BBS شامل وجود کیست و آسیب به بخش تصفیه خون در کلیه است که با ادرار قرمز رنگ و احتمالاً کف آلود ظاهر می شود.

اختلالات ذهنی:

  مشکلات یادگیری خفیف تا متوسط در افراد مبتلا به BBS رایج است. اغلب، ناتوانی در یادگیری به علت اختلال شناختی می باشد. برخی از افراد مبتلا به BBS ممکن است به دلیل اختلال در رشد مغز دچار ناتوانی در یادگیری شوند.

علائم بالینی ثانویه:

دیابت:

تخمین زده شده است که دیابت(دیابت نوع II، غیر وابسته به انسولین) تا 45 درصد از بیماران مبتلا به BBS را تحت تأثیر قرار می دهد. جهش در ژن BBS10 عموماً به طور قابل توجهی تمایل به چاقی و مقاومت به انسولین را در افراد ایجاد می کند.

مشکلات قلبی:

مشکلات اضافه وزن ممکن است به همراه  مشکلات قلبی و عروقی دیده شود. بیماران مبتلا به BBS ممکن است دچار تنگی زودرس دریچه های قلب شوند. آنها همچنین ممکن است نقص در دیواره های عضلانی قلب  را داشته باشند. نقص در عضله قلب افراد مبتلا را، مستعد ابتلا به اختلالات ضربان قلب آریتمی (Arrhythmias)می کند

مشکلات بویایی:

بسیاری از افراد مبتلا به BBS با بویایی نیز مشکل دارند. آنها به دلیل تغییر اندازه در مرکز مغز به نام "لامپ بویایی"، توانایی درک بوها را کاهش می دهند. این یک مشکل نسبتا خفیف است، اما اگر افراد نتوانند به عنوان مثال نشت گاز از اجاق گاز را احساس کنند، ممکن است ایمنی را تحت تأثیر قرار دهد.

مشکلات تناسلی در خانم ها:

زنان مبتلا همچنین ممکن است ناهنجاری های پیچیده تناسلی و مجاری ادراری داشته باشند. آنها ممکن است با رشد ناکافی رحم، لوله های فالوپ یا تخمدان ها مواجه شوند و اغلب قاعدگی نامنظم دارند. این مشکلات می توانند باعث ایجاد اختلال در بارداری شوند. زنان باردار مبتلا به BBS باید توسط متخصصین زنان و زایمان که در مواجهه با حاملگی های پرخطر به خوبی آموزش دیده اند، پیگیری شوند.

مشکلات کبدی:

برخی از افراد مبتلا به BBS نیز ممکن است مشکلاتی را در کبد خود تجربه کنند.

ویژگی های ظاهری خاص:

در نهایت زیرگروهی از افراد مبتلا ممکن است برخی از ویژگی های صورت را به طور متمایز نشان دهند. این ویژگی‌ها شامل چشم‌های عمیق و با فاصله زیاد با چین‌های پلکی متمایل به پایین، پل بینی صاف با سوراخ‌های بینی که به سمت جلو می‌چرخد و شیار بلند (فیلتروم) در مرکز لب بالایی است. افراد ممکن است کامی قوس دار داشته باشند و دندان های کمتری نسبت به حد انتظار داشته باشند. دندان ها ممکن است ریشه های کوتاه داشته باشند.

تشخیص بیماری:

1-    معاینات بالینی
2-    معاینه چشم پزشکی
3-    آزمایش ژنتیک با استفاده از تکنیک NGS یا پنل های چند ژنی
4-    تشخیص پیش از تولد با نمونه برداری از پرزهای کوریونی (CVS) یا آمنیوسنتز
5-    تشخیص پیش از لانه گزینی

* مشاوره ژنتیک برای افراد مبتلا و خانواده های آنها توصیه می شود.

درمان پزشکی:

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای سندرم باردت بیدل وجود ندارد اما هدف اولیه درمان برای بیماران مبتلا به BBS شامل درمان های موجود، برای علائم خاص است که هر فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. مداخله زودهنگام برای مشکلات پیش بینی شده می تواند افراد مبتلا به BBS را با کمک درمان هایی مانند فیزیوتراپی، گفتار درمانی و خدمات بینایی سنجی، بهره مند سازد. از آنجایی که بسیاری از سیستم های بدن درگیر هستند، مراقبت اغلب نیازمند تلاش هماهنگ تیمی از متخصصان می باشد.

این درمان ها شامل:

1-    کنترل چاقی و کاهش وزن
2-    هورمون درمانی، در دوران بلوغ و کمک گرفتن از مشاور با تجربه
3-    عمل جراحی، جهت اصلاح انگشتان اضافه، ناهنجاری های دستگاه تناسلی، نقایص قلبی مادرزادی و پیوند کلیه
4-    چشم پزشکی، تجویز مکمل های ویتامینی و مواد معدنی مناسب سن و تصحیح عیوب انکساری

* در نهایت مانند هر بیماری ژنتیکی دیگری، مشاوره ژنتیک برای افراد مبتلا و خانواده های آنها توصیه می شود.

ساغر ذاکری_واحد مولکولی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک نوبل اصفهان

منابع:
https://rarediseases.org/rare-diseases/bardet-biedl-syndrome/