آزمایش هپاتیت

آزمایش هپاتیت برای تشخیص انواع هپاتیت یا پیگیری روند درمان انجام می‌شود. هپاتیت (Hepatitis) بیماری مربوط به التهاب کبد است که معمولاً به‌‌دلیل عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. اما عوامل دیگری هم ممکن است در به وجود آمدن بیماری هپاتیت نقش داشته باشند که از جمله این عوامل می‌توان به هپاتیت خودایمنی و هپاتیت ثانویه اشاره کرد. در واقع هپاتیت ثانویه در نتیجه عوارض درمان، دارو، مواد سمی و الکل به ‌وجود می‌آید. در بیماری هپاتیت خودایمنی، بدن آنتی‌بادی‌ها را علیه بافت کبد تحریک می‌کند، در نتیجه سیستم ایمنی به کبد حمله می‌کند. کبد در قسمت راست فوقانی شکم قرار گرفته است و کارکردهای حیاتی زیادی دارد که بر متابولیسم کل بدن تاثیر می‌گذارند. از جمله وظایف کبد می‌توان به سم زدایی خون، ذخیره ویتامین‌ها، تولید هورمون‌ها، تولید صفرا و تجزیه کربوهیدرات، چربی و پروتئین اشاره کرد. اختلال در عملکرد کبد بر سلامت کل بدن تأثیر می‌گذارد. هپاتیت بیماری خطرناکی است که باعث التهاب و آسیب به کبد می‌شود. ۵ نوع ویروس می‌توانند باعث ایجاد هپاتیت شوند که البته سه نوع از آن شایع‌ترند. روش‌های درمان بیماری بسته به نوع هپاتیت بیمار متفاوت خواهد بود. با رعایت نکات بهداشتی، داشتن سبک زندگی سالم و ایمن‌سازی بدن می‌توان مانع از ابتلا به برخی شکل‌های هپاتیت شد.
هپاتیت
عفونت‌های ویروسی کبد که به‌عنوان هپاتیت دسته‌بندی می‌شوند، پنج نوع هستند: هپاتیت A، B، C، D، و E. در هرکدام از انواع آن، ویروس متفاوتی عامل ایجاد هپاتیت‌های ویروسی هستند. برای مثال هپاتیت A یک بیماری کوتاه‌مدت حاد است. درحالی‌که هپاتیت B، C و D بیشتر مزمن هستند. هپاتیت E معمولاً حاد است و در زنان باردار به‌شدت خطرناک است. علاوه بر هپاتیت عفونی که در نتیجه ویروس ایجاد می‌شود، انواعی از هپاتیت غیرعفونی را هم داریم. یکی از عوامل ایجاد کننده هپاتیت غیرعفونی استفاده از الکل است. استفاده افراطی یا اوردوز دارو و مواد سمی از دیگر عوامل مسمویت هپاتیتی هستند. گاهی سیستم ایمنی بدن، کبد را به اشتباه جسم خارجی در نظر گرفته و به آن حمله می‌کند. این حمله باعث التهاب کبدی خفیف تا شدید شده و عمدتا در فرآیند کارکرد کبد اختلال ایجاد می‌کند. این معضل معمولا در زنان سه برابر بیشتر از مردان مشاهده می‌شود. دوره نهفتگی هپاتیت باعث می‌شود که تا زمان حاد شدن عفونت هپاتیتی، فرد از بیماری خود خبر نداشته باشد. اگر عفونت هپاتیتی مزمن مثل هپاتیت B و C دارید، احتمالاً در اوایل بیماری نشانه و علائمی نخواهید داشت. در این نوع هپاتیت‌ها، علائم بیماری پس از آسیب دیدن کبد و از کار افتادنش بروز می‌کنند.

نشانه‌ها و علائم هپاتیت حاد به‌سرعت ظاهر می‌شوند که عبارت‌اند از:
خستگی
نشانه‌های شبه آنفلوانزا
تیرگی ادرار
مدفوع رنگ روشن
درد در شکم
از دست دادن اشتها
کاهش وزن بی‌دلیل
زرد شدن پوست و چشم‌ها که نشانه یرقان است.
حالت تهوع و استفراغ
هپاتیت مزمن به‌تدریج رشد می‌کند؛ بنابراین نشانه‌ها و علائم‌ آن بسیار کمرنگ بوده و به‌راحتی قابل تشخیص نیستند. چنانچه با فرد مبتلا به هپاتیت در تماس بودید، از بیماری مقاربتی رنج می‌برید، داروهای غیرمجاز و مواد تزریق می‌کنید، یا مدت زمان طولانی است که دیالیز می‌شوید، احتمال بروز خطر ابتلا به عفونت هپاتیتی در شما بالا است. در این هنگام است که انجام آزمایش هپاتیت می‌تواند احتمال وجود بیماری را در فرد مشخص کند. با انجام آزمایش خون سطح آنتی‌ ژن‌های سطحی ویروس بررسی می‌شوند.
انواع آزمایش هپاتیت
پزشک برای تشخیص هپاتیت، آزمایش خون یا انجام پنل هپاتیت را تجویز می‌کند. آزمایش هپاتیت شامل آزمایش‌های آنتی‌بادی و آنتی‌ژن‌ها است. همان‌طور که می‌دانید سیستم ایمنی بدن برای از بین‌ بردن عفونت، آنتی‌بادی تولید می‌کند. آنتی ژن‌ها هم پروتئین‌ها یا شاخصی روی ویروس یا غیره هستند که باعث بروز واکنش ایمنی می‌شود. پزشکان جهت تشخیص و غربالگری افرادی که در معرض خطر هپاتیت B و C قرار دارند، آزمایش هپاتیت تجویز می‌کنند. در آزمایش هپاتیت A، آزمایش هپاتیت B و آزمایش هپاتیت C باید نمونه‌گیری خون از فرد بیمار انجام گیرد. آزمایش هپاتیت A آمادگی خاصی نمی‌طلبد و نیازی به انجام ناشتای آزمایش هم نیست. پزشک برای تشخیص بیماری هپاتیت، ابتدا سابقه و پرونده پزشکی‌ فرد را بررسی می‌کند تا فاکتورهای خطر احتمالی وجود هپاتیت عفونی یا غیرعفونی مشخص شوند. طی معاینه بالینی، پزشک برای بررسی وجود درد و حساسیت، شکم‌ را به آرامی به پایین فشار می‌دهد تا ببیند کبد بزرگ و متورم شده است یا خیر. اگر رنگ پوست یا چشم‌هایتان زرد شده باشند، پزشک در طول معاینه بالینی این نکته را ثبت می‌کند. بعد از این مرحله اگر پزشک مشکوک به هپاتیت باشد انجام آزمایش‌های زیر را توصیه می‌کند.
۱. تست‌ عملکرد کبد
در تست عملکرد کبد، از فرد نمونه خون گرفته می‌شود تا مشخص گردد که کبد به‌درستی کار می‌کند یا خیر. پنل کبدی یا آزمایش عملکرد کبد شامل آزمایش بیلی روبین، آلبومین، توتال پروتئین، ALT، AST، آلکالین فسفاتاز است. این آزمایش‌ها به صورت کلی عملکرد کبد را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کنند. اگر نتیجه تست کارکرد کبد طبیعی نباشد، یعنی مشکلی در کبد وجود دارد، به‌خصوص اگر نشانه و علامتی در معاینه بالینی بیماری کبد مشاهده نشده باشد. سطح بالای آنزیم‌های کبد نشان می‌دهد که کبد تحت فشار است، آسیب دیده یا به درستی فعالیت نمی‌کند. علاوه بر این آزمایش‌ها ممکن است پزشک آزمایش‌های GGT، LDH، PT و AFP را برای بررسی بیشتر عمکلرد کبد درخواست دهد.
۲. آزمایش پنل هپاتیت (آزمایش خون و سرولوژی)
اگر تست‌های عملکرد کبد غیرعادی باشند، احتمالاً پزشک انجام تست خون دیگری برای شناسایی منبع مشکل را تجویز می‌کند. این تست‌ها وجود ویروس‌های عامل ایجاد هپاتیت را در خون بررسی می‌کنند. این تست‌ها به نام تست پنل هپاتیت حاد یا پنل هپاتیت هم شناخته می‌شود. پنل هپاتیت مجموعه‌ای از آزمایش‌هاست که مقدار آنتی‌ژن و آنتی‌بادی مربوط به هر یک از انواع هپاتیت A, B و C را بررسی می‌کند. آنتی‌ژن و آنتی‌بادی می‌توانند قبل از بروز علائم بیماری در خون اندازه‌گیری شوند.
آزمایش هپاتیت A:
بخشی از پانل حاد هپاتیت ویروسی است که وجود هپاتیت A را بررسی می‌کند. این تست به دنبال آنتی‌بادی IgM ضد HAV است. این آنتی‌بادی هنگام بروز علائم قابل تشخیص است و حدود سه تا شش ماه قابل تشخیص باقی بماند.
آزمایش هپاتیت B:
آزمایش هپاتیت B در پنل هپاتیت ویروسی حاد شامل آزمایش‌هایی است که آنتی‌ژن‌های سطحی هپاتیت B و آنتی‌بادی‌های هسته IgM هپاتیت B را شناسایی می‌کند. آنتی‌ژن‌های سطحی هپاتیت B در عرض 1 تا 10 هفته پس از قرار گرفتن در معرض علائم و قبل از بروز علائم قابل تشخیص هستند. در بیمارانی که از عفونت حاد بهبود می یابند تا 4 تا 6 ماه قابل تشخیص هستند. پس از ناپدید شدن آنتی‌ژن‌های سطحی هپاتیت B، آنتی‌بادی‌های IgM هپاتیت B تا دو سال پس از عفونت حاد و در هنگام بروز هپاتیت مزمن B قابل تشخیص هستند.
آزمایش هپاتیت C:
به‌عنوان بخشی از یک پانل حاد هپاتیت ویروسی، آزمایش هپاتیت C به دنبال بررسی وجود آنتی‌بادی‌های ویروس هپاتیت C در خون است. آنتی‌بادی‌های هپاتیت C اغلب 4 تا 10 هفته پس از آلوده شدن بیمار به این ویروس قابل تشخیص هستند. در برخی موارد، نتایج مثبت در این آزمایش ممکن است با آزمایش‌هایی به نام آزمایش RNA هپاتیت C انجام شود که میزان مواد ژنتیکی ویروس هپاتیت C را اندازه‌گیری می‌کند. به‌علاوه اینکه میزان آنتی‌بادی‌ها هم در این آزمایش‌های خون‌ مشخص می‌شود که معمولاً در شرایطی مثل هپاتیت‌های خودایمنی شایع هستند. در این موارد آنتی‌بادی‌های اتوایمنیون یا خود ایمنی بررسی می‌شود. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: ANA, ASMA, anti-LKM-1.
پنل-هپاتیت
آزمایش‌های پنل هپاتیت از تست‌های مختلفی تشکیل شده است که ابتلا به انواع هپاتیت را تشخیص می‌دهد.
۳. سونوگرافی شکمی
سونوگرافی شکمی با استفاده از امواج فراصوت از اندام‌های درون شکم عکس‌برداری می‌کند. به ‌این ترتیب پزشک قادر است تصویر دقیق و نزدیکی از کبد و اندام‌های اطرافش را ببیند. در سونوگرافی موارد زیر نشان مشخص می‌شوند:
مایعات شکمی
آسیب کبدی یا بزرگ شدن کبد
تومورهای کبدی
ناهنجاری کیسه صفرا.
گاهی لوزالعمده هم در تصاویر سونوگرافی دیده می‌شود. آزمایش سونوگرافی می‌تواند در شناسایی علت عملکرد نادرست کبد مؤثر باشد.
۴. بیوپسی کبد
بیوپسی کبد، یک شیوه تهاجمی است که در آن پزشک از بافت کبد نمونه‌برداری می‌کند. نمونه‌برداری کبد با استفاده از سوزن و بدون نیاز به جراحی انجام می‌شود. معمولاً پزشک حین نمونه‌برداری بیوپسی از سونوگرافی برای مشخص کردن مسیر سوزن بیوپسی استفاده می‌کند. با استفاده از بیوپسی، میزان تأثیر عفونت یا التهاب روی کبد بررسی و مشخص می‌شود. همچنین از سایر قسمت‌های کبد که به‌نظر غیرعادی هستند هم می‌توان نمونه‌برداری کرد.
در صورت مواجه با هر یک از موارد زیر بهتر است سریع‌تر برای انجام آزمایش هپاتیت اقدام کنید:
اگر در کبد خود احساس ناراحتی می‌کنید.
اگر شریک جنسی‌تان مبتلا به هپاتیت است.
جریان طبیعی خون شما از حالت عادی خارج شده است.
بدن‌تان دچار عفونت می‌شود.
احساس خستگی دائمی دارید.
اشتهای‌ شما بی‌دلیل کاهش یافته است.
رنگ پوست‌تان زرد شده است.
احساس خارش شدید.
شایان ذکر است که موارد بالا صرفاً نشانه‌های ابتلا به هپاتیت هستند و تنها پس از انجام آزمایش هپاتیت و مشاهده نتیجه آزمایش می‌توانید از ابتلا به انواع هپاتیت مطمئن شوید. اما با بروز هرکدام از این علائم بلافاصله به متخصص گوارش و کبد مراجعه کنید و آزمایش هپاتیت را انجام دهید.

ریحانه مقتدری_واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی نوبل