سرطان دهانه رحم (Cervical Cancer)

 این بیماری در نتیجه رشد و تکثیر غیرطبیعی سلول‌ها ایجاد می‌شود. این سلول‌های سرطانی می‌توانند به بافت‌های اطراف حمله کرده یا در سایر نقاط بدن پخش شوند (متاستاز دهند). معمولاً این بیماری در مراحل اولیه بدون علامت خاصی است و ممکن است تا پیشرفت بیماری، علائم واضحی نشان ندهد.

علائم بالینی

علائم این بیماری می‌تواند شامل خونریزی غیرطبیعی واژینال (مثلاً پس از رابطه جنسی یا در فواصل قاعدگی)، درد در ناحیه لگن یا احساس درد در هنگام آمیزش جنسی باشد. در مراحل پیشرفته‌تر ممکن است ترشحات بدبو یا خونریزی پس از یائسگی نیز دیده شود.

علت‌شناسی و عوامل خطر

حدود 90 درصد موارد سرطان دهانه رحم ناشی از عفونت‌های پایدار با انواع پرخطر ویروس پاپیلومای انسانی(High-risk HPV types 16 , 18) است. از دیگر عوامل خطر می‌توان به این موارد اشاره کرد:
•    مصرف سیگار
•    تضعیف سیستم ایمنی بدن
•    مصرف طولانی‌مدت قرص‌های پیشگیری از بارداری خوراکی
•    شروع رابطه جنسی در سنین پایین
•    داشتن شرکای جنسی متعدد
اگرچه این عوامل در مقایسه با عفونت HPV نقش کم‌رنگ‌تری دارند. سرطان دهانه رحم معمولاً به‌تدریج و طی 10 تا 20 سال، از طریق تغییرات پیش‌سرطانی (دیسپلازی) ایجاد می‌شود.

انواع مختلف سرطان دهانه رحم

انواع مختلفی از سرطان دهانه رحم وجود دارد. حدود 90 درصد موارد از نوع کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma)  است که در سلول‌های پوشش‌دهنده قسمت خارجی دهانه رحم آغاز می‌شود. حدود 10 درصد موارد نیز آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma) است که در سلول‌های غده‌ای کانال دهانه رحم به وجود می‌آید. تعداد کمی از موارد نیز شامل انواع دیگر هستند.

تشخیص بیماری

تشخیص این بیماری عموماً با انجام تست‌های غربالگری مانند پاپ اسمیر آغاز می‌شود و در صورت مشاهده یافته‌های غیرطبیعی، با روش‌هایی مانند نمونه‌برداری (بیوپسی) و بررسی پاتولوژی تأیید می‌گردد. در ادامه، پزشکان با استفاده از روش‌های تصویربرداری پزشکی مانند سی‌تی اسکن، ام‌آرآی یا PET-SCAN به ارزیابی گسترش بیماری (staging) می‌پردازند. بهترین راه برای تشخیص زودهنگام این سرطان، انجام منظم تست‌های غربالگری است.

غربالگری سرطان دهانه رحم

توصیه‌های انجمن سرطان آمریکا (ACS) برای غربالگری سرطان دهانه رحم به شرح زیر است:
•    همه زنان باید غربالگری را از سن 21 سالگی شروع کنند.
•    زنان در بازه سنی 21 تا 29 سال باید هر 3 سال یک بار تست پاپ اسمیر انجام دهند. در این گروه سنی، تست HPV تنها در صورت مشاهده نتیجه غیرطبیعی در پاپ اسمیر مانند (ASC-US) انجام می‌شود.
•    زنان از سن 30 سالگی باید هر 5 سال یک بار تست ترکیبی پاپ اسمیر و HPV را انجام دهند. انجام تنها پاپ اسمیر هر 3 سال یک بار نیز یک گزینه قابل قبول است. این غربالگری‌ها باید تا سن 65 سالگی ادامه یابد.
•    زنان بالای 65 سال که در 10 سال گذشته به طور منظم غربالگری انجام داده‌اند و نتایج طبیعی داشته‌اند، می‌توانند غربالگری را متوقف کنند.
•    زنانی با سابقه ضایعات پیش‌سرطانی جدی باید تا حداقل 20 سال پس از تشخیص اولیه، به انجام آزمایشات ادامه دهند، حتی اگر سن آنها از ۶۵ سال بگذرد.

زمان انجام تست پاپ اسمیر

به طور کلی، در صورت طبیعی بودن نتایج تست پاپ اسمیر، عدم ابتلا به عفونت HIV و عدم وجود سایر عوامل تضعیف‌کننده سیستم ایمنی، نیاز به انجام غربالگری سالانه در هیچ رده سنی وجود ندارد.
•    پس از شروع فعالیت جنسی، تست پاپ اسمیر هر 3 سال یک بار تکرار می‌شود.
•    در صورت انجام تست ترکیبی پاپ اسمیر و HPV، این آزمایش هر 5 سال یک بار تکرار می‌گردد.
•    بهترین زمان برای انجام این تست در زنان 21 تا 65 سال، حدود 2 هفته پس از اتمام قاعدگی و حداقل 48 ساعت پس از مقاربت جنسی است.

 
جدول 1-1:زمان انجام تست پاپ اسمیر

سایر روش‌های تشخیصی

روش‌های دیگری مانند کولپوسکوپی (معاینه دهانه رحم با میکروسکوپ مخصوص)، بیوپسی و آزمایش شیلر (برای شناسایی سلول‌های غیرطبیعی) نیز در تشخیص و تأیید بیماری به کار می‌روند.
پیشگیری
•    معاینات منظم و انجام تست پاپ اسمیر یکی از مؤثرترین اقدامات برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم بوده و نقش بسیار موفقیت‌آمیزی در کاهش بروز و مرگ‌ومیر ناشی از این سرطان داشته است. استفاده از کاندوم و ترک سیگار نیز می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد.
•    واکسیناسیون بر علیه ویروس HPV : واکسن‌هایی مانند گارداسیل برای پیشگیری از عفونت با انواع پرخطر این ویروس تجویز می‌شوند. طبق توصیه‌ها، واکسیناسیون برای دختران و پسران از سن 9 سالگی و برای زنان و مردان تا سن 26 سالگی (و در برخی شرایط تا 45 سالگی) قابل توصیه است. تزریق واکسن قبل از شروع فعالیت جنسی بیشترین اثربخشی را دارد.

 
شکل 1-1. دهانه رحم بخشی از دستگاه تناسلی زنان است. این یک گردن استوانه‌ای شکل از بافتی است که رحم و واژن را به هم متصل می‌کند و در پایین‌ترین قسمت رحم قرار دارد. دهانه رحم مخاط دهانه رحم تولید می کند که قوام آن در طول چرخه قاعدگی برای جلوگیری یا ترویج بارداری تغییر می کند.

تهیه کننده: ساغر ذاکری واحد مولکولی آزمایشگاه نوبل اصفهان