اختلال ژنتیکی به این معنی است که تغییراتی در ژن های فرد ایجاد می شود. FXS یا خطر ابتلا به FXS می تواند از طریق ژن ها از والدین به فرزندان در هر نسل منتقل شود.
علائم بالینی:
این اختلال شایع ترین نوع عقب ماندگی ذهنی ارثی و دومین بیماری ژنتیکی عقب ماندگی بعد از تریزومی21 است .هیچ یک از افراد با سندرم X شکننده علائم یکسانی را از خود بروز نمی دهند، امّا یکسری علائم کلّی در همۀ افراد وجود دارد. معمولا این اختلال در مردان بسیار شدید تر از زنان می باشد.
هوش و یادگیری:
اغلب مردان مبتلا به سندرم X شکننده دارای معلولیت ذهنی خفیف تا متوسط هستند، در حالی که تنها حدود نیمی از زنان مبتلا از لحاظ ذهنی ناتوان هستند. لازم به ذکر است که تشنج، در حدود 15درصد از مردان و 5 درصد از زنان مبتلا به این بیماری رخ می دهد.
رفتارهای اجتماعی – عاطفی:
بیشتر کودکان مبتلا به سندرم X شکننده دچار مشکلات رفتاری، اضطراب و رفتارهای بیش فعالانه مانند بی قراری و همچنین اختلال در توجه، ترس ، تکان دادن یا گاز گرفتن دستانشان، ارتباط چشمی ضعیف، اختلالات حسی - حساسیت به شلوغی، صداها، غذاها و... هستند. بسیاری از کودکان به ویژه پسرها ممکن است پرخاشگر باشند . دختران ممکن است در ارتباط برقرار کردن با افراد جدید دچار خجالت و کم رویی شوند.حدود یک سوم افراد مبتلا به X شکننده، ویژگی های بیماری اوتیسم را نیز نشان می دهند،که ارتباط و تعامل اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد.
ویژگی های جسمی و فیزیکی:
بیشتر مردان و نیمی از زنان مبتلا به سندرم X شکننده، ویژگی های فیزیکی شاخصی دارند که با افزایش سن، آنها را نشان می دهند.این ویژگی ها شامل:
• صورت کشیده و باریک
• پیشانی بزرگ
• فک برجسته و بزرگ
• پوست نرم
• گوش های بزرگ و چشم های ضربدری
• انگشتان بسیار انعطاف پذیر یا دو مفصلی
• انعطاف پذیری و سستی بیش از حد مفاصل و انواع مشکلات استخوانی
• کف پای صاف
• بزرگ شدن بیضه ها (در مردان پس از بلوغ).
• کام قوس دار (سقف دهان).
• کاهش توان عضلانی
زبان و تکلّم:
اغلب پسران مبتلا به سندرم X شکننده، مشکلات زیادی در رابطه با صحبت کردن و تکلّم دارند. آن ها ممکن است صریح و واضح حرف نزنند و یا مبتلا به لکنت زبان باشند.
سندروم X شکننده چگونه به ارث می رسد؟
بر روی کروموزوم X ژنی به نام FMR1 قرار دارد که پروتئین FMR1 (که برای رشد مغز مورد نیاز است) را کد میکند .جهش در ژن FMR1 منجر به سندروم X شکننده و سایر اختلالات شکننده مرتبط با X می شود. جایی در ژن FMR1 وجود دارد که الگوی DNA ، CGG، بارها و بارها تکرار می شود. افراد مختلف تعداد متفاوتی از این تکرارهای CGG را دارند، اما بیشتر افراد کمتر از 45 تکرار دارند. افراد مبتلا به FXS تقریباً همیشه بیش از 200 تکرار دارند که بسیار بیشتر از حد معمول است. داشتن بیش از 200 تکرار باعث می شود ژن FMR1 "خاموش شود" به طوری که نمی تواند FMRP (پروتئین ساخته شده توسط ژن FMR1) بسازد. در این صورت فرد FXS دارد.
هر فرد بر اساس تعداد تکرارهای CGG در ژن FMR1 در یکی از چهار گروه زیر قرار دارد:
تعداد تکرارهای CGG یک فرد را می توان با آزمایش که توسط پزشک و مشاور ژنتیک انجام می شود ، تعیین کرد. افرادی که تعداد تکرارهای CGG متفاوتی دارند، خطرات متفاوتی برای ابتلا به اختلالات شکننده مرتبط با X و داشتن فرزندانی با FXS دارند.
5 تا 44 تکرار(نرمال / عادی):
اکثر مردها حدود 5 تا 44 تکرار از CGG در ژن FMR1 خود دارند و بیشتر خانم ها نیز 5 تا 44 تکرار در هر یک از ژن های FMR1 خود دارند. این یک تعداد تکرار عادی در نظر گرفته می شود. افرادی که تعداد تکرارهای معمولی دارند شانس بیشتری برای داشتن فرزندان سالم دارند .
45 تا 54 تکرار(لب مرز /حد وسط):
افرادی که دارای تعداد متوسطی از تکرار (45 تا 54) هستند، FXS ندارند و در معرض داشتن فرزندانی به این اختلال نیستند اما ممکن است اگر در نسل های بعد(نوه –نتیجه ) این تکرار توالی افزایش یابد احتمال داشتن علائم بالینی و ریسک انتقال افزایش پیدا کند .
تکرارها بین 200-55 (ناقل پیش جهش و یا پره موتاسیون):
گفته می شود افرادی که 55 تا 200 تکرار دارند، دارای "پیش موتاسیون" در ژن FMR1 هستند. آنها FXS ندارند، اما ممکن است سایر اختلالات شکننده مرتبط با X را داشته باشند یا بعداً ایجاد شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به پیش جهش می توانند دارای فرزندانی با پیش موتاسیون یا جهش کامل (FXS) باشند. با این حال، شانس داشتن فرزندی با پیش موتاسیون یا جهش کامل برای زنان دارای پیش موتاسیون با مردان دارای پیش موتاسیون متفاوت است،به طوری که تعداد تکرارها در سلول های تخمک زن مبتلا به پیش جهش می تواند از محدوده پیش جهش (55 تا 200 تکرار) به محدوده کامل جهش (بیش از 200 تکرار) افزایش یابد. بنابراین، یک زن با پیش جهش می تواند یک جهش کامل را منتقل کند. هر چه یک زن مبتلا به پیش جهش مجدد CGG بیشتری داشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که فرزندش ژن FMR1 را با جهش کامل به ارث ببرد و بنابراین FXS داشته باشد. با هر بار بارداری، زنی با پیش جهش در یکی از ژن های FMR1 خود، 50 درصد احتمال دارد که پیش جهش یا جهش کامل را به فرزندش (دختران یا پسران) منتقل کند و 50 درصد احتمال دارد که هیچ یک از این ژن ها را منتقل نکند. پیش جهش یا جهش کامل مردی که پیش‌جهش دارد، "پیش‌جهش" خود فقط به دخترانش منتقل میکند . مردی که دارای پیش جهش است، جهش کامل را به هیچ یک از فرزندان خود منتقل نمی کند.
علائم بالینی در ناقل پیش جهش و یا پره موتاسیون:
این افراد از نظر ذهنی طبیعی هستند غالباً فنوتیپ بیماری را نشان نمی دهند ، ولی ممکن است مشکلات عاطفی مانند اضطراب یا افسردگی داشته باشند. ولی 50% زنان ناقل و همچنین سایر اقوام زن در خانواده ممکن است دچار نارسایی اولیۀ تخمدان، یائسگی زودرس و یا اختلالات باروری شوند. برخی کودکان مبتلا به premutation ممکن است ناتوانی های یادگیری و اوتیسم را نیز نشان دهند.
افراد دارای Premutation با افزایش خطر ابتلا به یکسری اختلالات موسوم به اختلالات همراه X شکننده مواجه هستند. این اختلالات شامل نارسایی اولیه تخمدان (FXPOI) در زنان و سندرم X همراه لرزش/ آتاکسی شکننده (FXTAS) در مردان می باشد.
FXS یکی از سه سندرم خانواده X شکننده است. دو سندرم دیگر عبارتند از:
1) علائم بالینی نارسایی اولیه تخمدان مرتبط با X شکننده (FXPOI):
علائم بالینی:
شامل کاهش باروری، ناباروری، از دست دادن یا غیرقابل پیش بینی دوره های قاعدگی و یائسگی زودرس است.
فولیکولوژنز و تخمک گذاری در تخمدان طبیعی در مقابل تخمدان POI (اختلال در
فولیکولوژنز).نقص در فولیکولوژنز (به عنوان مثال، کاهش فولیکول های اولیه،
افزایش آترزی، و بلوغ فولیکولی تغییر یافته) باعث POI می شود.
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcell.2021.672890/full
2)سندرم لرزش/آتاکسی مرتبط با X شکننده (FXTAS):
علائم بالینی :
عبارتند از مشکلات تعادل، لرزش دست، خلق و خوی ناپایدار، از دست دادن حافظه، مشکلات شناختی و بی حسی در دست ها و پاها.
افراد واجد 200 تکرار و بیشتر (جهش کامل):
افراد واجد 200 تکرار و بیشتر (جهش کامل) علائم سندرم ایکس شکننده را بروز می دهند.
این اختلال دارای ویژگی Anticipation می باشد. به این معنی که در انتقال به نسل های بعدی، شدت بیماری بیشتر و سن بروز بیماری پایین تر خواهد بود.
سندرم X شکننده چقدر شایع است؟ سندرم X شکننده هر چند وقت یک بار رخ می دهد؟
اگرچه تعداد دقیق مشخص نیست، محققان تخمین می‌زنند که در سراسر جهان از هر 8000 تا 11000 زن، 1 نفر و از هر 4000 تا 7000 مرد، 1 نفر مبتلا به سندرم X شکننده هستند.
حاملان X شکننده در معرض خطر هر گونه مشکل سلامتی هستند که باید حتما با مشاور ژنتیک در ارتباط باشند این اختلالات شامل:
• یائسگی که قبل از 40 سالگی شروع می شود (فقط برای خانم ها).
• زوال عقل
• فشار خون بالا.
• افسردگی.
• اضطراب
• میگرن.
• کم کاری تیروئید.
• درد مزمن
• آپنه خواب.
سندرم X شکننده چگونه تشخیص داده می شود؟ چه آزمایشاتی انجام می شود؟
انجام مشاوره ژنتیک و بررسی جهش در ژن FMR1 ازطریق مایع آمنیونیک و cvs قابل انجام می باشد.
معمولاً در چه سنی کودکان مبتلا به سندرم X شکننده تشخیص داده می شوند؟
پسران معمولاً در حدود 35 تا 37 ماهگی و دختران در حدود 42 ماهگی تشخیص داده می شوند. ممکن است از 12 ماهگی علائم را در کودک خود مشاهده کنید.
اندیکاسیون های بررسی در مشاوره ژنتیک:
در برخی موارد احتمال ناقلی افزایش می یابد؛ از جمله:
1- سابقۀ وجود سندرم x شکننده در خانواده
2- سابقۀ وجود عقب ماندگی ذهنی با علت ناشناخته در خانواده
3- سابقۀ یائسگی زودرس، نارسایی زودرس تخمدان و یا اختلالات باروری همراه با افزایش سطح هورمون FSH
4- سابقۀ وجود اوتیسم، بیش فعالی یا اختلالات توجه در خانواده
5- سابقۀ وجود آتاکسی و یا ترمور بدون علت شناخته شده در خانواده
مدیریت و درمان:
در حال حاضر هیچ درمانی برای این سندرم وجود ندارد؛ با این حال گفتار درمانی، کار درمانی و رفتار درمانی برای رفع بسیاری از مشکلات رفتاری و مسائل شناختی ناشی از سندرم X شکننده، می تواند مفید واقع شود. علاوه بر این یافته های دارویی جدید نیز می توانند تا حدی برای رفع پرخاشگری، اضطراب، بیش فعالی و عدم تمرکز این افراد مفید باشد.
مشاوره ژنتیک جامع و کامل نزد مشاور ژنتیک متخصص و با تجربه در تشخیص بیماری و جلوگیری از تکرار تولد فرزند مبتلا به یاری پزشک معالج خواهد آمد.
برخی از داروهایی که ممکن است تجویز شود :
تشنج یا بی ثباتی خلقی:
* کربنات لیتیوم، گاباپنتین
بیش فعالی:
* متیل فنیدات و دکستروآمفتامین ، ونلافاکسین و نفازودون
پرخاشگری یا اختلال وسواس فکری اجباری:
* فلوکستین ،سرترالین و سیتالوپرام
مشکلات خواب:
* ترازودون ،ملاتونین.
ساغر ذاکری_واحد مولکولی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک نوبل اصفهان
منابع:
https://www.google.com/search?sxsrf=AB5stBjHHNnrSj4Vtz2i3fQ3-BtpnJU5tg:1690981422403&q=fragile+x+syndrome+symptoms&tbm=isch&source=lnms&sa=X&ved=2ahUKEwj15IPYhL6AAxXgg_0HHTTRAvYQ0pQJegQIChAB&biw=1093&bih=495&dpr=1.25
https://www.cdc.gov/ncbddd/fxs/inherited.html
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5476-fragile-x-syndrome
https://fragilex.org/our-research/treatment-recommendations/genetic-counseling-family-support/
تاریخ انتشار :
1402/08/01
کد :
43826
تعداد بازدید:
1955