بیماری خاموشی که بی‌صدا استخوان‌ها را می شکند

 پوکی استخوان به کاهش مواد معدنی و آلی در بافت استخوان گفته می‌شود و متأسفانه اصلی‌ترین علامت آن، بی‌علامتی است؛ یعنی در بسیاری از موارد بیمار هیچ نشانه‌ای ندارد و استخوان‌ها به‌تدریج و بی‌صدا دچار ضعف و پوکی می‌شوند، همانند موریانه‌ای که چوب را آهسته می‌خورد. دکتر نسرین آذربانی، فوق تخصص بیماری‌های روماتولوژی، فوکال پوینت پوکی استخوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اراک با بیان اینکه زنان در سنین یائسگی بیشترین گروه در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند، افزود: در دوران یائسگی به دلیل کاهش هورمون استروژن، که یکی از عوامل اصلی در پر شدن و استحکام استخوان است، تراکم استخوان کاهش می‌یابد و استخوان‌ها شکننده می‌شوند. به عنوان مثال، سیاه‌پوستان معمولاً تراکم استخوانی بالاتری دارند، در حالی که در نژاد زرد، شیوع پوکی استخوان بیشتر است.
 در رأس مواد غذایی مفید، لبنیات قرار دارد که منبع غنی کلسیم است. سبزیجات سبز رنگ مانند اسفناج و بروکلی، و همچنین آلو سیاه که سازمان جهانی پوکی استخوان بر مصرف آن تأکید کرده، از دیگر منابع مفید هستند. یک لیوان آب پرتقال نیز از نظر مواد مغذی معادل یک لیوان شیر محسوب می‌شود. میزان مورد نیاز کلسیم برای بدن روزانه حدود 1200 تا 1400 میلی‌گرم است. اگر این مقدار از طریق رژیم غذایی تأمین نشود، با تشخیص پزشک می‌توان از مکمل‌های دارویی استفاده کرد، خصوصاً در زنان مسن که نیاز بیشتری به کلسیم دارند. ورزش‌های هوازی و به‌ویژه فعالیت‌های پرتحرک مانند طناب‌زدن در دوران نوجوانی نقش مهمی در تقویت استخوان‌ها دارند. همچنین باید مصرف نمک، شکر و قهوه را محدود کرد؛ مصرف بیش از دو تا سه فنجان قهوه در روز توصیه نمی‌شود. داروهای حاوی کورتون (کورتیکواستروئید) نیز احتمال بروز پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.
تشخیص پوکی استخوان با انجام سنجش تراکم استخوان (BMD) یا دگزا (DEXA) انجام می‌شود. این تست ساده و بدون درد، میزان تراکم مواد معدنی در استخوان را می‌سنجد و با کمترین میزان اشعه انجام می‌شود. حتی در زنان باردار نیز در شرایط خاص قابل انجام است. همه‌ی خانم‌های بالای ۶۵ سال و آقایان بالای 70 سال باید بدون هیچ پیش‌شرطی این تست را انجام دهند. اینکه گفته می‌شود مصرف کلسیم باعث رسوب در بدن می‌شود، کاملاً نادرست است. همچنین باور عامیانه‌ای که لبنیات را به‌اصطلاح سرد و مضر می‌داند، هیچ پایه علمی ندارد. لبنیات باید همواره بخشی از رژیم غذایی روزانه باشد. در پوکی استخوان، هم مواد آلی و هم مواد معدنی کاهش می‌یابد، اما در نرمی استخوان عمدتاً مواد معدنی دچار کاهش می‌شوند.
ورزش منظم، دریافت کافی ویتامین D، پرهیز از سیگار و تغذیه متعادل و سنتی ایرانی از بهترین راهکارهای پیشگیری است. نوجوانی و جوانی دوران طلایی پر شدن استخوان‌هاست و باید از این فرصت برای ساخت استخوان‌های محکم استفاده کرد. خوشبختانه کشور ما از نظر تابش آفتاب غنی است و اگر روزانه حدود بیست دقیقه نور مستقیم آفتاب به پوست بتابد، بخش قابل توجهی از ویتامین D بدن تأمین می‌شود. بهترین توصیه برای پیشگیری از پوکی استخوان، داشتن تغذیه سالم، پرهیز از فست‌فود، فعالیت بدنی منظم، عدم مصرف دخانیات و مشورت با پزشک برای بررسی وضعیت تراکم استخوان است. پوکی استخوان بیماری خاموشی است که اگر به‌موقع تشخیص داده شود، قابل کنترل و در بسیاری از موارد قابل درمان است.