تحولی نوین در توسعه واکسن‌های هدفمند علیه بیماری‌های عفونی و سرطان

در این مطالعه که نتایج آن در مجله ساینس ایمونولوژی (Science Immunology) منتشر شده، پژوهشگران با بهره‌گیری از دانش میان‌رشته‌ای در زمینه‌های ایمنی‌شناسی، زیست‌شناسی سایتوکاین، توسعه واکسن و مهندسی نانوذرات، عملکرد واکسن‌های RNA پیام‌رسان را با افزودن IL-12 مورد بررسی قرار دادند. IL-12 نوعی پروتئین تنظیم‌کننده‌ ایمنی است که توسط چندین نوع سلول ایمنی تولید می‌شود و نقش مهمی در تحریک پاسخ سلول‌های T به‌ویژه سلول‌های CD۸+ دارد؛ سلول‌هایی که وظیفه‌ نابودی سلول‌های آلوده یا سرطانی را بر عهده دارند. تاکنون، یکی از چالش‌های اساسی در طراحی واکسن‌های مؤثر، توانایی در تحریک پاسخ قوی سلول‌های CD۸+ T بوده است. اگرچه فناوری واکسن‌های mRNA با شیوع ویروس کرونا به‌صورت گسترده معرفی شد، اما شواهد علمی نشان می‌دهد که همین فناوری توانسته است به‌خوبی سیستم ایمنی را به تولید پاسخ‌های مؤثرتر و پایدارتر وادار کند.
بر اساس داده‌های چند سال اخیر، افرادی که پس از تزریق واکسن‌های mRNA برای بیماری کووید-19، پاسخ‌های قوی از سلول‌های T تولید کردند، در برابر عفونت‌های مجدد و بستری شدن مقاوم‌تر بوده‌اند. اکنون با افزودن IL-12 به ساختار mRNA واکسن، پژوهشگران به روشی دست یافته‌اند که نه‌تنها پاسخ‌های سلولی را تقویت می‌کند، بلکه می‌تواند تعداد دُزهای موردنیاز برای ایمن‌سازی را کاهش دهد. این امر، علاوه بر کارآمدتر کردن واکسن‌ها، احتمال بروز عوارض جانبی وابسته به دُز را نیز پایین می‌آورد؛ موضوعی که در ایمنی عمومی و پذیرش بیشتر واکسن در میان جمعیت، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
به‌گفته‌ محققان، این نوآوری می‌تواند کاربردهای گسترده‌تری در آینده داشته باشد. به‌طور خاص، با استفاده از فناوری mRNA حاوی سایتوکاین‌ها، می‌توان واکسن‌هایی طراحی کرد که به‌صورت هدفمند بر نواحی خاصی از بدن مانند روده‌ها یا ریه‌ها تأثیر بگذارند؛ رویکردی که می‌تواند به محافظت مؤثرتر در برابر سرطان‌ها یا عفونت‌های موضعی منجر شود. از منظر فنی، این موفقیت به دلیل رویکرد هم‌افزای تیم‌های تحقیقاتی از رشته‌های مختلف به دست آمده است. همکاری نزدیک میان متخصصان زیست‌شناسی سلولی، ایمنی‌شناسی، مهندسی نانو و طراحی واکسن، امکان بهره‌گیری از پتانسیل سایتوکاین‌ها برای ارتقای اثربخشی واکسن‌ها را فراهم کرده است. این یافته‌ها همچنین نویددهنده‌ پیشرفت‌هایی در طراحی واکسن‌های هدفمند علیه بیماری‌هایی همچون ویروس HIV یا آنفلوآنزای پرندگان هستند. مطالعات آتی با تمرکز بر اصلاح و بهینه‌سازی این فناوری، می‌توانند راه را برای توسعه‌ نسل جدیدی از واکسن‌ها هموار کنند؛ واکسن‌هایی با توان ایمنی‌زایی بالاتر، ایمنی طولانی‌مدت‌تر و عوارض جانبی کمتر. تحقیقات صورت‌گرفته نقطه‌ آغازی است برای کاربرد گسترده‌تر فناوری mRNA ترکیب‌شده با سایتوکاین‌ها. کارشناسان معتقدند که با بهره‌گیری از دهه‌ها دانش انباشته در زمینه‌ بیولوژی سایتوکاین‌ها، می‌توان مواد افزاینده‌ای (adjuvants) برای واکسن‌ها طراحی کرد که پاسخ ایمنی را دقیق‌تر، هدفمندتر و پایدارتر کنند. در چشم‌اندازی روشن، می‌توان انتظار داشت که این دستاورد علمی، نقشی کلیدی در آینده‌ واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده و درمان‌های ایمنی‌درمانی برای سرطان ایفا کند. بهره‌برداری از ظرفیت‌های فناورانه‌ای همچون این پژوهش، گام بلندی به‌سوی ارتقای سلامت عمومی و مقابله با بیماری‌های پیچیده‌ قرن حاضر است.