آلرژی دارویی چیست؟

 آلرژی دارویی یکی از واکنش‌های غیرعادی سیستم ایمنی بدن به مصرف داروها است و می‌تواند از علائم خفیف همچون خارش و کهیر گرفته تا واکنش‌های شدید و تهدیدکننده حیات همچون شوک آنافیلاکسی در افراد بروز کند؛ این واکنش زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن یک داروی خاص را به اشتباه به‌عنوان عامل خطرناک تشخیص دهد و با تولید آنتی‌بادی‌ها علیه آن مبارزه کند، در بعضی موارد، افراد ممکن است پس از مصرف یک دارو برای اولین بار هیچ مشکلی نداشته باشند، اما در موارد بعدی مصرف، بدن آن‌ها نسبت به دارو واکنش آلرژیک نشان دهد که این پدیده به دلیل فرایند حساس‌سازی سیستم ایمنی رخ می‌دهد و باعث ایجاد واکنش‌های شدیدتر در آینده خواهد شد.
یکی از رایج‌ترین علائم آلرژی دارویی واکنش‌های پوستی است که می‌تواند شامل بثورات قرمز، تورم، خارش و کهیر باشد و در موارد خفیف، این علائم ممکن است پس از قطع مصرف دارو خودبه‌خود از بین برود، اما در موارد جدی‌تر، وضعیت می‌تواند پیچیده‌تر شود، بعضی از واکنش‌های پوستی همچون سندرم استیونز-جانسون یا نکروز اپیدرمی توکسیک وضعیت‌هایی نادر، اما خطرناک است که باعث تخریب گسترده لایه‌های پوست می‌شود و به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد، این نوع واکنش‌ها می‌تواند باعث عوارض جدی شود و حتی جان فرد را به خطر بیندازند. علاوه بر علائم پوستی، آلرژی دارویی می‌تواند سایر سیستم‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد و علائم تنفسی همچون تنگی نفس، خس‌خس سینه و تورم راه‌های هوایی از جمله واکنش‌های خطرناک محسوب می‌شود که این وضعیت در صورت کنترل نشدن، به سرعت می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود که در آن فرد دچار افت شدید فشار خون، تنگی نفس شدید و حتی بیهوشی می‌شود و برخی افراد نیز ممکن است علائم گوارشی از جمله تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم را تجربه کنند و این علائم می‌تواند به تنهایی یا همراه با سایر نشانه‌های آلرژی ظاهر شود و نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارد.
بعضی داروها بیشتر از سایر داروها باعث آلرژی می‌شود و شناخت این داروها می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری ایفا کند؛ آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه پنی‌سیلین و سفالوسپورین‌ها، از مهم‌ترین داروهای آلرژی‌زا است و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) همچون ایبوپروفن و آسپرین نیز می‌تواند واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند، علاوه بر این، بعضی داروهای ضدتشنج و شیمی‌درمانی نیز می‌تواند علائم آلرژیک شدیدی را در افراد مستعد ایجاد کنند و حتی بعضی واکسن‌ها و داروهای تزریقی که حاوی مواد کمکی است، ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی شود و واکنش‌های آلرژیک شدیدی را به دنبال داشته باشد.

زمان آغاز علائم حساسیت به دارو از اهمیت بالایی برخوردار است

محمود توسلی، فوق تخصص آلرژی و ایمونولوژی بالینی با بیان اینکه یکی از مباحث مهم در حوزه آلرژی، آلرژی‌های دارویی است، اظهار کرد: آلرژی‌های دارویی می‌تواند به آنتی‌بیوتیک‌ها، مسکن‌ها و سایر داروها باشد و علائم این آلرژی‌ها شامل علائم پوستی خفیف به صورت کهیر و خارش تا علائم تنفسی، گسترده است. ممکن است افراد مصرف دارویی همچون داروهای آنتی‌بیوتیک را آغاز کنند و پس از چند روز از آغاز مصرف این داروها، علائم ایجاد شود که این نوع آلرژی‌ها در گروه آلرژی‌های دارویی کم‌خطر جای می‌گیرد. به طور معمول می‌توان آلرژی‌های دارویی کم‌خطر را با پرهیز از داروی حساسیت‌زا درمان کرد، تصریح می‌کند: یکی از مباحث مهم در حوزه آلرژی‌های دارویی، جایگزین کردن است، در واقع در این حوزه تلاش می‌شود داروی حساسیت‌زا برای فرد شناسایی و دارویی جایگزین داروی حساسیت‌زا شود.

آلرژی‌های دارویی به ساختار دارو مرتبط نیست

ممکن است افراد چند دقیقه پس از تزریق یا مصرف داروهایی همچون پنی‌سیلین، علائم حساسیت دارویی را تجربه کنند و این علائم می‌تواند بسیار شدید و خطرناک باشد و حتی منجر به تنگی نفس و شوک آنافیلاکسی شود. پنی‌سیلین از نظر ساختاری دو قسمت اصلی و فرعی دارد که ممکن است فرد به یکی از این دو ساختار حساسیت نشان دهد، در واقع ساختار دارو، ملاکی برای حساسیت به داروهایی همچون پنی‌سیلین نیست و بروز علائم حساسیت‌های دارویی در پس تزریق یا مصرف این دارو، به شرایط فرد بستگی دارد. عوارض دارویی، عوارضی است که تمام افراد را درگیر می‌کند، اما آلرژی‌های دارویی مربوط به تمام افراد نمی‌شود و ممکن است بدن برخی افراد به بعضی داروها حساسیت داشته باشد و منجر به بروز علائم و واکنش سیستم ایمنی بدن شود.

کدام داروها می‌تواند حساسیت‌زا باشد؟

بهزاد شاکریان، فوق تخصص آلرژی و ایمنی‌شناسی بالینی با بیان اینکه حساسیت دارویی، طیفی از مشکلات است که می‌تواند از درگیری پوستی و کهیر تا اشکال شدیدتر گسترده و حتی منجر به فوت افراد شود، اظهار کرد: بیشترین خانواده‌های دارویی حساسیت‌زا شامل خانواده آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای مسکن همچون ایبوپروفن است. مصرف بی‌جای داروها به ویژه مسکن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند حساسیت‌زا باشد و افراد باید به طور کلی از مصرف نابه‌جا و خودسرانه داروها خودداری کنند. خانواده سوم از داروهای حساسیت‌زا، داروهای مغز و اعصاب و به ویژه داروهای ضدتشنج است که ضریب حساسیت‌زایی بالایی دارند. حساسیت‌زایی داروهای شیمی‌درمانی به اندازه خانواده‌های دارویی بیان شده نیست، اما به طور کلی در صورتی که استفاده از بعضی از داروها الزامی باشد، می‌توان داروها را حساسیت‌زدایی کرد و با توجه به اینکه داروهای شیمی‌درمانی مقطعی و موردی استفاده می‌شود و استفاده طولانی‌مدت ندارد، احتمال حساسیت‌زایی کمتری دارد.

علائم آلرژی‌های دارویی

فرد مبتلا به صرع باید به صورت مداوم و طولانی‌مدت داروی ضدتشنج مصرف کند و این مصرف طولانی، احتمال بروز حساسیت دارویی را بالا می‌برد. آلرژی دارویی همچون سایر آلرژی‌ها علائمی دارد که بروز و بیمار را مجبور می‌کند که به آنها توجه کند که مهم‌ترین و شایع‌ترین این علائم، درگیری پوستی است. بروز کهیر ناشی از دارو یا اشکال دیگر درماتیت و ضایعات پوستی خارش‌دار یا بدون خارش، شایع‌ترین علامت حساسیت دارویی است. درگیری‌های گوارشی و زردی نیز از جمله دیگر علائم حساسیت‌های دارویی به شمار می‌رود و علائمی از جمله تب ناشی از دارو، از جمله علائم حساسیت‌های دارویی است که شیوع کمتری دارد. در علم آلرژی، به درگیری‌های آلرژی و فراتر از انتظار، آنافیلاکسی گفته می‌شود و در خصوص آلرژی‌های دارویی، احتمال بروز آنافیلاکسی دارویی نیز وجود دارد که می‌تواند خطرناک و حتی گاهی اوقات مرگبار باشد.

از حساسیت تا شوک

تشخیص آلرژی دارویی به طور معمول بر اساس بررسی علائم بالینی و سابقه مصرف دارو انجام می‌شود و پزشکان ممکن است از آزمایش‌های پوستی و تست‌های خون برای شناسایی آنتی‌بادی‌های خاص مرتبط با واکنش آلرژیک استفاده کنند، در بعضی موارد که تعیین علت دقیق دشوار است، از آزمایش‌های چالش دارویی تحت نظر پزشک استفاده می‌شود که این آزمایش‌ها شامل مصرف مقدار کمی از دارو در شرایط کنترل‌شده پزشکی است تا واکنش‌های بدن بررسی شود و از آنجا که آلرژی دارویی ممکن است با عوارض جانبی داروها اشتباه گرفته شود، بررسی دقیق و تخصصی ضروری است. مدیریت آلرژی دارویی شامل اجتناب از مصرف داروی آلرژی‌زا و جایگزینی آن با داروهای دیگر است و پزشکان ممکن است از روش‌های درمانی همچون آنتی‌هیستامین‌ها و کورتیکواستروئیدها برای کاهش علائم استفاده کنند؛ در موارد شدید، تزریق اپی‌نفرین برای درمان شوک آنافیلاکسی ضروری است و گاهی استفاده از داروهای مهارکننده سیستم ایمنی همچون مونته‌لوکاست می‌تواند برای کاهش حساسیت بدن مفید باشد؛ مهم است که افراد مبتلا به آلرژی دارویی، کارت هشدار پزشکی همراه داشته باشند تا در مواقع اضطراری، پزشکان بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند. در این بین، حساسیت‌زدایی یکی از روش‌های درمانی برای بعضی آلرژی‌های دارویی است که می‌تواند بدن را نسبت به داروی حساسیت‌زا سازگار کند، این فرآیند به طور معمول برای موارد ضروری همچون آلرژی به پنی‌سیلین، زمانی که جایگزین مناسبی وجود ندارد، استفاده می‌شود و در این روش، فرد تحت نظر پزشک مقادیر بسیار کم از دارو را در یک بازه زمانی طولانی مصرف می‌کند تا بدن به تدریج به آن عادت کند، اما با این حال، این روش خطرات خاص خود را دارد و نیاز به کنترل دقیق و نظارت پزشکی دارد تا از بروز واکنش‌های شدید جلوگیری شود. آگاهی از آلرژی دارویی و همکاری با پزشک برای شناسایی داروهای حساسیت‌زا می‌تواند به پیشگیری از واکنش‌های خطرناک کمک کند و تهیه لیستی از داروهای آلرژی‌زا و اطلاع‌رسانی به پزشکان و کادر درمان از اهمیت زیادی برخوردار است، افراد مبتلا به آلرژی دارویی باید همیشه اطلاعات دقیقی از داروهای حساسیت‌زای خود داشته باشند و از مصرف هر دارویی بدون مشورت با پزشک اجتناب کنند، همچنین مراقبت‌های دقیق و مدیریت صحیح آلرژی دارویی نقش مهمی در حفظ سلامت فرد دارد و می‌تواند خطرات احتمالی را به حداقل برساند.