چرا نوزادان و کودکان به یبوست دچار می‌شوند؟

 پیک اول یبوست در دوره نوزادی و در یک ماه بعد از تولد بروز می‌کند. دوره دوم در حدود چهار تا شش ماهگی کودک، زمانی اتفاق می‌افتد که تغذیه تکمیلی کودک را شروع می‌کنیم. پیک سوم زمانی است که کودک را از پوشک می‌گیریم.

علل بروز یبوست

بیماری هیرشپرونگ، یکی از علل بروز یبوست در کودکان است. در این بیماری اختلال در شبکه عصبی روده باعث نقص در عملکرد دفع می‌شود.کودکان مبتلا به بیماری هیرشپرونگ از ابتدای تولد با این بیماری درگیرند و برای درمان آن گاهی مجبور به عمل جراحی می‌شویم. ما انتظار داریم کودکان در 24 تا 48 ساعت اول تولد عمل دفع داشته باشند. اما نوزادان مبتلا به بیماری هیرشپرونگ در این بازه زمانی دفع ندارند. برای تشخیص نوع بیماری تصویربرداری مانومتری آنال می‌کنند و در صورت تشخیص این بیماری، کودک به درمان‌هایی نیاز دارد که یکی از آن‌ها جراحی است. در دوره نوزادی، به این علت که نوزاد در حال تغذیه با شیرمادر یا شیرخشک است، بروز دفع تاخیری محتمل است و ممکن است تا هفت روز دفع نیز نداشته باشد. اما در 24 تا 48 ساعت اول تولد نوزاد عمل دفع بسیار ضروری است. در صورت بروز یبوست در نوزادانی که از شیرمادر تغذیه می‌کنند، به شرط آن‌که حال عمومی نوزاد خوب باشد و خوب شیر بخورد، نداشتن دفع تا هفت روز جای نگرانی ندارد. اگر نوزاد همزمان با نداشتن دفع بی‌قرار است، این مشکل را به عنوان یبوست دسته‌بندی می‌کنیم.

مهم‌ترین دلایل یبوست

مهم‌ترین عامل یبوست در نوزادان آلرژی به پروتئین‌های موجود در لبنیات است که مادر مصرف می‌کند. با رعایت یک رژیم غذایی مناسب و حذف لبنیات و خوراکی‌هایی که شیرخشک در آن‌ها استفاده شده، مانند بیسکویت، کلوچه، شیرینی و برخی شکلات‌ها، بعد از سه تا پنج روز، یبوست کودک برطرف می‌شود. در نوزادانی که از شیرخشک تغذیه می‌کنند استفاده از شیرخشک‌های مخصوص نوزادان آلرژیک، به رفع یبوست کمک می‌کند. آلرژی به لبنیات به‌صورت یبوست، رفلاکس یا کولیت (وجود خون در مدفوع) بروز می‌کند. در برخی موارد، مادران با قطع مصرف لبنیات گاوی، به سراغ مصرف لبنیات گوسفندی یا شتر می‌روند. اما پروتئین‌های آلرژیک مشابهی در شیرگوسفند، گاو و شتر وجود دارد. هنگاهی‌که ما حذف لبنیات از رژیم غذایی را توصیه می‌کنیم، مادران باید همه انواع آن را حذف کنند. اگر با حذف لبنیات از رژیم غذایی مادر، مشکل یبوست نوزاد برطرف نشود، به مادران توصیه می‌کنیم شکم نوزاد را ماساژ دهند و پاهای کودک را در شکم نوزاد خم کنند. اگر با رعایت این موارد، مشکل دفع در کودک برطرف نشود، مراجعه به متخصص کودکان و شروع درمان‌های دارویی توصیه می‌شود.

پیک دوم یبوست در نوزادان از چهار تا شش ماهگی و آغاز تغذیه تکمیلی بروز می‌کند. در بسیاری از موارد نوزادان در این مدت دچار یبوست می‌شوند و بروز یبوست در این مرحله از رشد کودک کاملا طبیعی است. دلیل آن این است که تغذیه کودک از شیر مایع به موادغذایی جامد تغییر می‌کند. در این زمان ما به مادر نوزاد توصیه می‌کنیم از ملین‌ها و موادغذایی که به نرم‌شدن مدفوع کمک می‌کند، استفاده کند. به عنوان مثال توصیه می‌شود، روغن زیتون یا کره در سوپ و غذای نوزاد ریخته شود و از میوه و سبزیجات در غذای نوزاد استفاده شود. همچنین بهتر است روزی یک استکان آبمیوه طبیعی به نوزاد بدهند. با رعایت این موارد، بسیاری از موارد یبوست در پیک دوم بروز یبوست نوزادان، درمان می‌شود. اما اگر با رعایت این توصیه‌ها یبوست نوزاد برطرف نشود، مراجعه به متخصص اطفال و درمان دارویی ضروری است.
پیک سوم بروز یبوست در کودکان در زمان گرفتن کودک از پوشک است. یکی از علل بروز یبوست در این سن، ترسیدن کودک از نشستن روی توالت ایرانی یا فرنگی است. به‌خصوص اگر روی توالت از تبدیل توالت کودکان استفاده نکنیم. کودکان تخمین درستی از فواصل ندارند و ممکن است با دیدن چاه توالت احساس کنند ممکن است به داخل چاه بیفتند. به همین دلیل از رفتن به دستشویی اجتناب می‌کنند و سعی می‌کنند در کوتاه‌ترین زمان ممکن دستشویی‌شان را کنند. این مسئله امکان دفع مناسب را از آن‌ها سلب می‌کند. توصیه ما به مادران این است که در دوره گرفتن کودک از پوشک، از تبدیل‌های توالت کودک استفاده کنند. توجه به این نکته ضروری است که ماندن مدفوع در روده بزرگ موجب می‌شود، سلول‌های اطراف روده، آب موجود در مدفوع را جذب کنند، این مسئله باعث سفت‌ترشدن مدفوع و دردناک‌شدن عمل دفع می‌شود.  

نشانه‌های دیگر یبوست

یکی از نشانه‌های یبوست در کودکان کثیف‌شدن لباس زیر کودک است. این وضعیت نباید با سویلینگ (یبوست با بی‌اختیاری مدفوعی خفیف) و اسهال اشتباه گرفته شود. این حالت توده سفت مدفوع است که در روده بزرگ کودک جمع شده و کودک به علت دردناک‌بودن دفع، از اجابت مزاج اجتناب می‌کند. در این حالت، مدفوع جدید از کناره‌های روده سرریز می‌شود. برای درمان این مسئله نیاز است که ابتدا  توده سفت مدفوع از بدن دفع شود و پس از آن مدفوع جدید از مجرای روده خارج شود. در این حالت سه راهکار وجود دارد که حتما باید توام با هم انجام شوند. رعایت رژیم غذایی مناسب و استفاده روزانه از آلو و انجیر و روغن‌زیتون و آبمیوه‌های طبیعی از مواردی هستند که به دفع مناسب کمک می‌کنند.

اصلاح شیوه زندگی

راهکار دوم اصلاح شیوه زندگی است. ما تاکید داریم که والدین از کودک بخواهند تا بعد از صبحانه، بعد از ناهار و بعد از شام، بدون در نظرگرفتن این‌که ادرار یا مدفوع دارد یا نه، حداقل پنج دقیقه روی دستشویی بنشیند. اگر از توالت فرنگی استفاده می‌کنند زیر پای کودک چهار پایه قرار دهند تا پاهای کودک بالا قرار بگیرد و حالت خم‌شدن به سمت جلو، برای کودک ایجاد شده و باعث افزایش فشار شکمی شود. در صورت انجام این کار به صورت منظم، به مرور عضلات کف لگن و همچنین عضلات روده کودک تربیت می‌شوند. این کار به عمل دفع کمک زیادی می‌کند. اما اگر یبوست کودک شدید باشد و با انجام این دو راهکار برطرف نشود، درمان‌های دارویی توصیه می‌شوند.

درمان‌های دارویی

درمان‌های دارویی دو دسته‌اند. دسته اول به خروج توده مدفوع سفت از بدن کودک کمک می‌کنند و دسته دوم باعث نرم‌شدن مدفوع جدید می‌شوند.  

نشانه و خطرهای یبوست

توجه به نشانه‌ها و علائم خطر در کودکان مبتلا به یبوست ضروری است. اگر کودک مبتلا به یبوست، این نشانه‌های خطر را نداشته باشد، یبوست را فانکشنال و عملکردی دسته‌بندی می‌کنیم. رعایت رژیم غذایی مناسب و نشستن روی توالت و درنهایت درمان دارویی به بهبود یبوست آن‌ها کمک می‌کند. در صورت بروز نشانه‌های خطر در کودکان مبتلا به یبوست، مانند وجود خون در مدفوع، داشتن درد در ناحیه شکم، به صورتی که کودک را از خواب بیدار کند یا این‌که کودک وزن‌گیری مناسب ندارد یا کاهش وزن کودک و همچنین بروز استفراغ، همزمان با یبوست یا این‌که در خانواده کودک، سابقه بیماری یا تومورهای گوارشی وجود داشته باشد، در این حالت درمان‌های خانگی به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شوند و مراجعه فوری به متخصص کودکان و آزمایش ضروری است.