بیماری فنیل کتونوری

بیماری فنیل کتونوری یک‌ نقص متابولیکی مادرزادی نادر است. اختلال اصلی در این بیماری، تجمع اسید آمینه فنیل آلانین در مایعات بدن و سیستم عصبی است. تجمع این اسیدآمینه به دلیل عدم وجود آنزیم مورد نیاز برای تبدیل فنیل آلانین و تیروزین رخ می دهد. تجمع غیر طبیعی این اسید آمینه در بدن کودک خطرناک است و منجر به بروز اختلالاتی در مغز و پوست میشود. تجمع اسید آمینه فنیل آلانین در بدن کودک باعث عقب ماندگی ذهنی می شود.
بیماری زایی
فنیل آلانین پس از ورود به بدن توسط آنزیمی به نام فنیل آلانین هیدروکسیلاز شکسته و به تیروزین تبدیل می شود. کوآنزیم این واکنش، تتراهیدروبیوبترن (BH4)می باشد. سپس تیروزین شکسته شده و مواد متعددی از جمله رنگدانه پوست و مو تبدیل شده و متابولیت‌های نهایی آن از بدن دفع می شود. پس چنانچه آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلاز که فقط در کبد ساخته می‌شود به دلیل اختلالات ژنی وجود نداشته باشد (فنیل آلانین) وارد شده به بدن در بافت های مختلف از جمله مغز تجمع یافته و سبب آسیب های متعددی به بافت مغز می شود.
شیوه انتقال
این بیماری به صورت اتوزوم مغلوب(aa) به ارث می رسد، و این یعنی جنسیت فرد در ابتلا به آن نقش مستقیم و ویژه ندارد. ژن این بیماری بر روی کروموزوم 12 قرار گرفته است چنانچه والدین هر دو حامل این ژن باشند و خود سالم باشند (که معمولاً در ازدواج‌های خویشاوندی این احتمال بالاتر است) در تولد هر فرزندشان 25 درصد احتمال ابتلا به فنیل کتونوریا وجود دارد.
علائم
کودک مبتلا به بیماری(فنیل کتونوری)در ابتدای تولد بدون علامت است اما به تدریج در پایان ماه های اول دچار تاخیر در تکامل،استفراغ،کاهش رشد،روشن شدن رنگ موهای سرو چشم و تشنج می شود. سپس با افزایش سن،کوچکی دورسر، بیقراری، کاهش توجه، حرکات تکراری دست ها و اندام ها و عقب ماندگی ذهنی بروز می کند. همچنین ادرار و تنفس این کودکان به دلیل وجود فراورده های فنیل الانین، بوی کپک می دهد.
شیوع
بیماری فنیل کتونوریا در ایران با شیوع 1:5000 (سالیانه بین 300 تا 400 نوزاد مبتلا به PKU در ایران متولد می شوند). این میزان در آمریکا حدود 1 در 10000 تا 15000 تولد است. بنابراین برای کودکان تازه به دنیا آمده در روزهای اول تولد غربالگری بیماری فنیل کتونوری با گرفتن چند قطره خون از پاشنه نوزاد انجام می شود و در صورت مثبت بودن نتایج آزمایشات دیگری در 6 هفته پس از تولد انجام می شود.
روش تشخیص
نمونه گیری باید 3 تا 5 روز بعد از تولد نوزاد صورت گیرد و نیاز به نمونه ناشتا نمی باشد یکی از عمده ترین روش های اندازه گیری سطح فنیل آلانین به روش HPLC می باشد که با توجه به حساسیت عالی، قدرت تفکیک مناسب و زمان کوتاه آنالیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در دپارتمان توکسیکولوژی آزمایشگاه نوبل اندازه گیری فنیل الانین به روش HPLC انجام می گیرد. اندازه گیری فنیل الانین روی نمونه پلاسما انجام می شود. اندازه گیری مرتب فنیل الانین بعد از تشخیص اولیه و شروع رژیم غذایی از الزامات اولیه موفق است.
زمان درمان
در صورت تشخیص زودرس و شروع شیر مخصوص کودک مبتلا می تواند از هوش خوب و رفتار مناسب برخوردار شود ولی تاخیر در درمان به روز عقب ماندگی ذهنی، کوچکی دور سر و اختلالات رفتاری منجر خواهد شد.
درمان
هدف از درمان این بیماری، کاهش مقدار فنیل آلانین در بدن به منظور پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی کودک است. اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) اخیرا ساپروپترین (Kuvan) را برای درمان PKU تایید کرده است. Sapropterin به کاهش سطح فنیل آلانین کمک می کند. این دارو باید همراه با یک برنامه غذایی مخصوص فنیل کتونوری استفاده شود. این دارو در کودکان با موارد خفیف فنیل کتونوری موثر است.

 بخش توکسیکولوژی آزمایشگاه تشخیص طبی نوبل