شکل ظاهری مدفوع و ارتباط آن با سلامت

  دستگاه گوارش مسئولیت متابولیز تمامی غذاهایی که مصرف می کنید و همچنین حذف مواد زاید را بر عهده دارد. بنابراین آنچه از این دستگاه دفع می شود به خوبی نشان دهنده سلامت فرد است.
دکتر« اسحاق حسینی» فوق تخصص بیماری‌های گوارشی و کبد بزرگسالان درباره اینکه آیا مدفوع میتواند نشان دهنده وجود بیماری‌ در بدن افراد باشد اظهار کرد رنگ طبیعی مدفوع به دلیل وجود ماده ای در بدن به نام "بیلی روبین" است که در کبد ساخته می شود؛ زمانیکه این ماده از ادرار دفع می‌شود " اوروبیلینوژن " و وقتی از مدفوع  خارج شود "استرکوبیلینوژن" نامیده می شود. نهایتاً رنگ طبیعی نارنجی و یا زردی که در مدفوع داریم ناشی از وجود این ماده است . هرگاه این بیلوروبین از بین برود یعنی از داخل کبد به داخل روده ترشح نشود رنگ مدفوع به رنگ گچ وسفید در می آید. بنابراین رنگ مدفوع در تشخیص بیماریها بسیار کمک کننده است. هنگامی که انسان به هر دلیلی از قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش مثل معده و اثنی عشر دچار خونریزی شود، رنگ مدفوع سیاه می شود البته بعضی از غذاها و میوه ها و سبزیجات مثل لبو رنگ مدفوع و ادرار را سیاه میکنند.بنابراین تمامی بیماری ها در شکل و فرم مدفوع خود را نشان می دهند، از تغییر در قطر و اندازه مدفوع گرفته تا رنگ آن  در تشخیص با اهمیت است.
• مدفوع خشک و سخت:
فاصله زمانی بین خوردن غذا و عبور از دستگاه گوارش و سپس دفع روی محتویات مدفوع تاثیر می گذارد. زمان متوسط عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش و سپس عمل دفع حدود 40 الی 45 دقیقه است. بنابراین اگر مواد بیش از این زمان در دستگاه گوارش باقی بماند مایعات آن باز جذب شده و مدفوع سخت و خشک می گردد. بعضی از داروها مانند داروهای فشارخون ، هیستامین ها، و داروهای ضد افسردگی باعث کند شدن حرکت دستگاه گوارش می شود. یبوست که بدلایل زیادی مربوط می باشد باعث سفتی و خشکی مدفوع است. در بعضی از افراد مصرف زیاد لبنیات باعث ایجاد یبوست می شود . همچنین کمبود آب بدن یکی دیگر از دلایل بروز این مشکل است زیرا چنانچه بدن با کم آبی مواجه شود ، هرکجا که آب بیابد آن را بازجذب می کند.
• مدفوع تکه تکه :
شکل ظاهری مدفوع طبیعی به صورت نرم ، به مقدار زیاد ، به راحتی و یکباره دفع می گردد. اما زمانی که وضعیت به شکل مطبوع نباشد، مدفوع به شکل گلوله و تکه تکه دفع می گردد. زمان عبور مدفوع از دستگاه گوارش یکی از مواردی است که اگر زیاد طول بکشد باعث بروز این حالت می شود. کمبود فیبر در رژیم غذایی یکی دیگر از دلایل است . بعضی از رژیم های غذایی که مثلا بر روی مصرف پروتئین و کاهش مصرف کربوهیدرات تمرکز دارد باعث بروز این حالت می شود.
• مدفوع آبکی:
بدن انسان روزانه 8 لیتر مایع تولید می کند – از معده، غدد بزاقی، پانکراس- به منظور کمک به تجزیه مواد غذایی و کمک به عبور آن از سیستم گوارش. در شرایط نورمال مقدار زیادی از این مایعات در طول مسیر جذب شده و  باعث ایجاد مدفوع نرم می شود. اما اگر موادغذایی خیلی سریع عبور کند فرصتی برای جذب مایعات آن نبوده و در نتیجه مدفوع به شکل فوق العاده آبکی دفع می گردد. دلیل بروز این حالت می تواند بدلیل افزایش یکباره مصرف فیبر یا عفونت باکتریایی یا ویروسی باشد. وقتی عفونت اتفاق بیافتد بدن شروع به تولید سم می کند و در نتیجه آب آزاد می شود. در نتیجه مواد خیلی سریع از سیستم گوارش عبور می کند تا بدن ازشر آنها خلاص شود.
• مدفوع باریک:
این وضعیت نیازمند توجه جدی است . زیرا می تواند نشانه ای از سرطان روده یا وجود پولیپ باشد. هر گونه توده در مسیر روده ایجاد انسداد می کند و در نتیجه باعث عبور مواد به صورت باریکتر می شود. بنابر این در صورت مشاهده این وضعیت به پزشک گزارش دهید.
• مدفوع بی رنگ:
مدفوع طبیعی تحت تاثیر نوع ماده غذایی ، نوع دارویی که فرد مصرف می کند یا سایر فاکتورها طیف وسیعی از رنگ ها را به خود می گیرد. اما اگر مدفوع به صورت کم رنگ دفع شود بدلیل وجود مشکل  در طول دستگاه است. کبد به منظور کمک در تجزیه چربی ها ماده صفرا را به داخل دستگاه گوارش می ریزد که همین صفرا باعث ایجاد رنگ مدفوع می شود . اما اگر انسداد در کبد یا در مجاری عبور صفرا پیش آید مدفوع به شکل کم رنگ دفع می شود . همچنین اختلالات پانکراس نیز همین حالت را به دنبال دارد.
• مدفوع با رنگ قرمز روشن:
مشاهده مدفوع با این رنگ ممکن است کمی نگران کننده باشد اما قبل از مراجعه به پزشک بهتر است کمی تامل کنید .شاید تحت تاثیر غذایی باشد که چند ساعت پیش خورده اید مثل چغندر یا آب نبات های رنگی، این رنگ در مدفوع ظاهر می شود. اما اگر به طور واضح در مدفوع رگه های خونی مشاهده کردید ، به دلیل خونریزی داخلی است. شاید به دلیل مشکل بواسیر یا حتی بوجود آمدن شکاف در اثر فشار آوردن برای عبور محتویات روده ایجاد شده است. اگر در اغلب موارد با فشار محتویات روده تخلیه شود منجر به بروز بواسیر دردناک می شود. پس بهتر است به پزشک خود اطلاع دهید. ولی چنانچه هرگز سابقه مشاهده خون د ر مدفوع نداشته اید می تواند به دلایل جدی تری همچون سرطان روده باشد.
• مدفوع بسیار تیره:
اگر مدفوع به طور ناگهانی تیره و قیرگونه شد ، می تواند به دلیل مصرف قرص های ویتامین باشد که روزانه مصرف می کنید. مثلا مکمل های آهن خالص یا حاوی مولتی ویتامین باعث ایجاد رنگ تیره مدفوع میشود. اما چنانچه این مکمل ها را مصرف نمی کنید ولی این تغییر را در مدفوع مشاهده کردید بهتر است به پزشک اطلاع دهید. زیرا اگر خونریزی در بخش های ابتدایی دستگاه گوارش، مثل معده یا مری اتفاق بیافتد ایجاد مدفوع تیره و قیرگونه می شود. بنابراین رنگ قرمز مدفوع –قرمز روشن یا قرمز تیره- می تواند نشانه ای از محل خونریزی باشد.
• مدفوع شناور و بسیار بدبو:
مدفوع طبیعی پس از دفع بلافاصله جریان نمی یابد. اما اگر بدن در جذب چربی از غذای مصرفی مشکل یابد ، چربی در مدفوع ظاهر می شود و در نتیجه مدفوع زرد رنگ، به صورت چرب و بسیار متعفن  و به صورت شناور دفع می شود. بیماریهای شکمی اصولا باعث بروز اختلال در جذب می شود . نوع تغذیه نیز می تواند این وضعیت را به همراه آورد. مثلا غذاهای حاوی اولسترا(نوعی چربی کاذب موجود در چیپس یا سایر غذاهای سرخ کرده) یا بعضی از داروهای کاهش وزن مثل زنیکالXnical یا داروی غیر تجویزی منسوب به زنیکال با نام Alliباشد.
• توالی دفع:
معمولا توالی دفع در افراد مختلف متفاوت است و نمی توان گفت چند بار دفع در روز می تواند نرمال باشد. یک بار دفع در روز یا سه بار در روز. اما اگر تغییری در توالی روتین دفع مشاهده کردید این وضعیت نیازمند توجه است. شاید به دلیل مصرف فیبر دفعات دفع افزایش یابد یا به دلیل عدم مصرف فیبر کافی، نخوردن صبحانه(خوردن صبحانه به حرکت محتویات روده کمک می کند)، یا عدم مصرف غذای کافی یبوست پیش آید. زیرا بدن قادر به تولید مواد زاید به اندازه کافی نخواهد بود.

ریحانه مقتدری_واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی نوبل